چکیدههـر حـکـومـت و دولتى براى حفظ استقلال ، امنیت و تمامیت ارضى خود نیاز به نیروى مسلح قـوى ، مـقـتـدر و سـازمـان یـافـته دارد. جمهورى اسلامى ایران نیز پس از استقرار، براى تـداوم خـود و دفـع تهدیدات داخلى و خارجى ، نیروهاى مسلحى را فراهم نموده است که از جمله آنها، ستاد فرماندهى کل قوا، ارتش جمهورى اسلامى ، سپاه پاسداران انقلاب اسلامى ، نیروى انتظامى و وزارت دفاع و پشتیبانى نیروهاى مسلح مى باشند. مطالب مربوط به نیروهاى مسلح در قانون اساسى ، قوانین عادى و آئین نامه انضباطى ، به دو دسته تقسیم مـى شـونـد: دسـتـه اول مـطـالب اخـتـصـاصـى هـر یـک از آنـهـا و دسـتـه دوم ، اصـول ، مـبـانـى و کـلّیـات اسـت کـه شـامـل هـمـه آنـهـا مـى شـود. از جـمـله ایـن اصـول ، ویـژگـیـهـاى کـلى و اسـاسـى آنـهـا، مـسـئولیـت و وظـایـف فـردى ، اصـول شرافت سربازى ، اصول فرماندهى و سلسله مراتب ، وظایف عمومى فرماندهان ، رؤ سـا و مـدیـران و وظـایـف پـرسنل و فرمانده در رزم است که مقاله درصدد تبیین آنها مى باشد.متن
جـوامـع انسانى براى حفظ حکومت ، استقلال و تمامیت ارضى و تاءمین امنیت خود ناگزیر از فـراهم نمودن نیروى نظامى هستند. استقلال و امنیت هر کشور و دولت اعم از داخلى و خارجى نیز در پرتو قدرت و توان نظامى تاءمین مى گردد. مقابله با مهاجمان خارجى یا کسانى کـه در داخـل کـشـور بـا نـقـض قـوانـیـن ، امـنـیـت اجـتـمـاعـى را مـخـتـل مـى کـنند، جز با توان نظامى حل نمى شود. از این رو کشورهاى مختلف بدین منظور تشکیل و سازماندهى نیروهاى مسلح خود را در راستاى دفع خطرهاى خارجى و داخلى طراحى مـى کـنـنـد و بـا تـشـکـیـل سـازمـانها و نهادهاى نظامى خاص ، افراد کارآمد و توانا را به استخدام در مى آورند.
در نـظـام جـمـهورى اسلامى ایران ، موضوع نیروهاى مسلح از نظر اعتقادى نیز مورد توجه قـرار گـرفـتـه است ؛ زیرا مبناى حکومت ایران ، اعتقادات اسلامى است و یکى از تفاوتهاى اسـاسـى حـکـومـت اسلامى با سایر نظامهاى سیاسى ، امور نظامى آن است . دیدگاه اسلام نـسـبت به دفاع و جهاد، زیربناى ساختار نیروهاى مسلح جمهورى اسلامى ایران است . بر اسـاس عقاید اسلام ، امور نظامى منحصر به ارگان و یا افراد خاصى نیست ، بلکه عموم مـردم وظیفه دارند براى حفظ و حراست از اسلام و مرزهاى حکومت اسلامى بکوشند. در حالى کـه در غـالب کـشـورهـا ایـن امر به عنوان شغل براى گروهى از مردم یا با دیدى آرمانى تـر، بـه عـنـوان یـک امـر مـلى و با انگیزه میهن پرستى و وطن دوستى تلقى مى شود، در اسلام از منظرى بالاتر و والاتر به عنوان یک وظیفه الهى محسوب مى گردد.
قـرآن مـجـیـد، ارزش والاى ((جهاد)) در راه خدا را در آیات فراوانى بیان نموده است که به یک مورد آن اشاره مى شود:
وَفَضَّلَ اللّهُ الُمجَاهِدِینَ عَلَى القَاعِدِینَ اءجْرا عَظِیما. (نساء: 95)
و خداوند، مجاهدان را بر نشستگان ، با پاداش عظیمى برترى بخشیده است .
1. نیروهاى مسلح در قانون اساسى
قـانـون اسـاسـى جـمـهـورى اسـلامـى ایران براى نیروهاى مسلح ، مبانى مشخصى را طرح ریزى کرده است که به مهم ترین آنها به اجمال اشاره مى شود.
1 ـ 1. پاسدارى از استقلال و تمامیت ارضى کشور
بـه اسـتـقـلال کـشـور بـایـد بـه عـنوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر توجه نمود. حفظ و حـراسـت از حـدود و ثـغـور مـرزهـا، ضـامـن اسـتـقـلال کـشـور اسـت . اسـتـقـلال یـکـى از اهداف متعالى جمهورى اسلامى است 158 و دولت موظف است همه امکانات خـود را بـراى تـقـویـت بـنـیـه دفـاع مـلى و بـراى حـفـظ اسـتـقـلال و تـمـامـیـت ارضـى کـشـور... بـه کـار بـرد.159 در مـقـابـل ، هـیـچ فـرد یـا گـروه یـا مـقـامـى حـق نـدارد بـه اسـتـقـلال و تـمـامـیـت ارضـى کـشـور خـدشـه اى وارد کـنـد.160 بـنـابـرایـن ، اسـتـقـلال اصـل مـقـدسـى بـه شـمـار مى رود که براى حفظ آن ، بى هیچ مضایقه اى باید عمل کرد. قانون اساسى ، پاسدارى از استقلال و تمامیّت ارضى کشور را بر عهده ارتش قرار داده تا بر اساس ضوابط مقرّر انجام وظیفه نمایند.161
2 ـ 1. پاسدارى از انقلاب و نظام جمهورى اسلامى ایران
انـقـلاب اسـلامـى ایـران از مـشـارکـت و مـبـارزه ایـثـارگـرانـه و هـمـه جـانـبـه مـردم شـکـل گـرفـت و حـرکـت کـرد و بـه ثمر نشست . یکى از زمینه هاى مشارکت مردم ، همکارى و هـمـیارى گروهها و اقشار مستعدّ و مؤ من به انقلاب بود که با تواناییها و امکانات محدود، قـبـل از پـیـروزى انـقـلاب ، خـود را براى جهادى که ممکن بود در پیش باشد، آماده کردند. بسیارى از آنها در مبارزات مسلحانه جریان انقلاب به شهادت رسیدند و بسیارى دیگر در پـیروزى انقلاب و استقرار نظام ، بیشترین مساعدتها را نمودند و بعد از پیروزى ، سپاه پـاسـداران انـقـلاب اسـلامـى را تـشـکـیـل دادنـد. قـانـون اساسى جمهورى اسلامى ایران ، ((نـگـهـبـانـى از انـقـلاب اسـلامـى و دسـتاوردهاى آن را به عهده این نهاد مردمى و انقلابى گذاشته است .))162 مهم ترین دستاورد انقلاب اسلامى ، نظام مقدس جمهورى اسلامى است . بـنـابـرایـن دفاع از این نظام نیز بر عهده سپاه پاسداران مى باشد. دفاع از انقلاب و دستاوردهاى آن به طور مسلم محدود به دفاع از مرزها و دشمنان خارجى نیست ؛ بلکه دفاع از انقلاب هم در مرزها و در داخل و شامل تمام ابعاد نظامى ، امنیتى ، سیاسى ، فرهنگى و... است .
3 ـ 1. ممنوعیت عضویت بیگانگان در ارتش و نیروى انتظامى
نـیـروهـاى مـسـلح ، در مـقـام دفـاع از حـاکـمـیت ملى و استقلال و وحدت و تمامیّت ارضى ، در مـقـابـل بـیـگـانـگـان قـرار دارد. انـجـام وظیفه توسط این نیروها، بیش از آنکه انتخاب یک شـغـل بـاشـد، مـتـکى بر عشق و علاقه به آب و خاک و میهن و سرباختن در راه حفظ مقدسات کـشور است . بدین معنى که مردم یک کشور هم از نظر سابقه طولانى سکونت و هم از نظر وابستگیهاى آبا و اجدادى ، به سرزمین خود علاقه مند مى شوند و براى حفظ آن در صحنه هـاى نـبـرد و در دفـاع از اسـتـقلال و تمامیت ارضى کشور و دین و مذهب خود جان مى بازند. بـدون شک ، وابستگیهاى مذکور در وجود بیگانگان یافت نمى شود. علاوه بر آن ، حضور آنـان در نـیـروهـاى مـسـلح مـمکن است به نفع دشمن و به ضرر کشور باشد.163 به همین دلیل ، قانون اساسى ، عضویت بیگانگان در ارتش و نیروى انتظامى را ممنوع کرده و مى گوید:
هیچ فرد خارجى به عضویت در ارتش و نیروهاى انتظامى کشور پذیرفته نمى شود.164
4 ـ 1. ممنوعیت استقرار پایگاه نظامى خارجى
در حـال حـاضـر هـر چـنـد بـه ظـاهـر دوره اسـتـعـمـار بـه سـر رسـیـده اسـت ، امـا اشـکـال جـدیـدى از سـلطـه جـایـگـزیـن آن شـده است که خطرش نه تنها دست کمى از خطر اسـتـعـمـار در گـذشته ندارد، بلکه بسیار خطرناک تر و شدیدتر از آن است . کشورهاى بـزرگ هـمیشه سعى مى کنند در کشورهاى دیگر براى گسترش سلطه سیاسى ، نظامى ، اقـتـصـادى ، فـرهـنـگـى ، امـنیتى و.... پایگاههاى نظامى داشته باشند. پایگاه نظامى یک کـشـور در کـشـور دیـگـر، جـزئى از حـاکـمـیـت نظامى آن در کشور مستقر بوده و در نتیجه ، تـجـاوز آشـکـار بـه حـاکـمـیـت مـلى کـشـور مذکور مى باشد. با توجه به سابقه حضور نـظـامـیـان آمـریـکـا در ایـران و مـوقعیت مهم جغرافیایى برجسته ایران در منطقه ، ممکن است درآیـنـده نـیـز کـشـورهـاى اسـتعمارگر و زورگو، خواستار داشتن پایگاه نظامى در ایران بـاشـنـد. از ایـن رو، تـدویـن کـنـنـدگـان و تصویب کنندگان قانون به آن توجه کرده و اسـتـقـرار هـر گـونـه پـایـگـاه نـظـامـى در کـشـور را مـمـنـوع سـاخـتـه انـد بـه هـمـیـن دلیل ، در قانون آمده است :
استقرار هر گونه پایگاه نظامى خارجى در کشور هر چند به عنوان استفاده هاى صلح آمیز ممنوع مى باشد.165
5 ـ 1. استفاده از امکانات نیروهاى مسلح در زمان صلح
نـیـروهـاى مـسـلح بـه دلیـل اهـمـیـت امـور نـظامى ، داراى تجهیزات پیشرفته و توان فنى بـالایـى هـسـتـند. معمولاً در کشورهاى مختلف ، صنعت نظامى از پیشرفته ترین صنایع آن کشور مى باشد و بهترین متخصصین بویژه در زمینه هاى فنى و صنعتى را جذب مى کنند. در زمـان صـلح ایـن تـوان و اسـتعداد، قابل استفاده در امور غیر نظامى است . از این رو، با رعـایـت جـنـبـه هـاى مـنـطـقـى و حـفـظ تـوان و هـدف اصـلى از تـشـکـیـل نیروهاى نظامى که همانا آمادگى رزمى است ، مى توان از این توان در زمینه هاى تولیدى و عمرانى بهره جست و به همین دلیل قانون در این باره مى گوید:
دولت بـایـد در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنى ارتش در کارهاى امدادى ، آموزشى ، تـولیـدى و جـهـاد سـازنـدگـى بـا رعـایـت کـامـل مـوازیـن عدل اسلامى استفاده کند، در حدّى که به آمادگى رزمى ارتش آسیبى وارد نیاید.166
مـاده ده اسـاسـنـامـه سـپـاه پـاسـداران انـقلاب اسلامى نیز، انجام خدمات امدادى ، آموزشى ، تـولیـدى و جـهـاد سـازنـدگـى را بـه درخـواسـت دولت در زمـان صلح به عنوان یکى از ماءموریتهاى سپاه پیش بینى نموده است .
6 ـ 1. منع بهره بردارى شخصى از امکانات ارتش
سـابـقـه تـاریـخـى ایـن مـوضـوع را بـایـد در پـیـشـیـنـه تـاریـخـى قـبـل از انقلاب پى جست . در رژیم پهلوى ، براى جذب اُمرا و فرماندهان ارتش شاهنشاهى از روشـهـاى مـادىِ صـرف و ایـجـاد تـمـایـزات کـاذب اقـدام مـى گـردیـد. بـه هـمـیـن دلیل ، افسران و فرماندهان نظامى به راحتى از امکانات ارتش که با هزینه ملت و براى اسـتـفـاده در امـور نظامى فراهم شده بود، به صورت شخصى استفاده مى کردند. حتى از سـربـازان تـحـت عـنـوان گـمـاشـتـه بـه صـورت خـدمـتـکـار در مـنـزل خود استفاده مى کردند و عده اى از جوانان ایران که به نام خدمت به کشور به خدمت نـظـام ، اعـزام مـى شـدنـد، در عـمـل بـه عـنـوان خـدمـتـکـار شـخـصـى بـه مـنـازل افـسـران ارشـد، مـعـرفـى مـى شـدنـد. مـفـهـوم خدمت وظیفه به نوعى بهره کشى از فـرزنـدان مـردم ایـران تـبـدیـل شـده بـود. ایـن امـر به نحوى یادآور نوعى برده دارى و بـربـریـت تـاریـخى بود. به همین دلیل و براى جلوگیرى از سوء استفاده این چنینى در آینده در قانون آمده است :
هـر نـوع بـهـره بـردارى از وسـایـل و امـکـانات ارتش و استفاده شخصى از افراد آنها به صورت گماشته ، راننده شخصى و نظایر اینها، ممنوع است .167
2. تعریف نیروهاى مسلح و ساختار آن
نـیـروهـاى مـسـلّح ((بـه سـتاد فرماندهى کل قوا، ارتش ، سپاه پاسداران انقلاب اسلامى و نیروى انتظامى و وزارت دفاع و سازمانهاى وابسته ، اطلاق مى شود.))168
1 ـ 2. ستاد فرماندهى کل قوا
سـتـاد فـرمـانـدهـى کـل قـوا ((بـه مـجـمـوعـه سـازمـان سـتـاد فـرمـانـدهـى کـل قـوا و سـازمـانـهـا و دفاتر پیوسته و وابسته و قسمتهایى که بنابر امر فرماندهى مـعـظـم کـل قـوا، پـشـتـیـبـانـى آنـهـا بـه سـتـاد فـرمـانـدهـى کـل قـوا، مـحـول شـده اسـت ، اطـلاق مـى گـردد.))169 ((سـتـاد فـرمـانـدهـى کـل قـوا، سـتـاد فـرمـانـدهى معظم کل قوا در نیروهاى مسلح بوده و معظم له را در اداره امور نیروهاى مسلح ، یارى مى نماید.))170
سـتـاد فـرمـانـدهـى کـل قـوا در طـول سـتـاد مـشـتـرک ارتـش جـمهورى اسلامى ایران ، ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامى ، ستاد نیروى انتظامى و در رده بالاتر از آنهاست و بر حـسـب مـاءمـوریـت و فـرامـیـن و تـدابـیـر ابـلاغـى مـقـام مـعـظـم فـرمـانـدهـى کل قوا انجام وظیفه مى کند.171
فرماندهى کل نیروهاى مسلح جمهورى اسلامى ایران با مقام معظم رهبرى است . فرماندهان ، رؤ سا و مدیران در تمام سلسله مراتب در حدود اختیارات مصوب سازمانى از طرف معظم له ، فـرمـانـدهـى ، ریـاسـت و یـا مـدیـریـت خواهند داشت ؛172 امّا چنانچه مقام معظم فرماندهى کل قوا، تمام یا قسمتى از اختیارات خود را به شخص دیگرى تفویض فرمایند، دستورات آن شخص در حدود اختیارات تفویض شده لازم الاجراء خواهد بود.173
دفـتـر عـقـیـدتـى سـیـاسـى فـرمـانـدهـى کـل قـوا، دفـتر عمومى حفاظت اطلاعات فرماندهى کـل قـوا، سـازمان عقیدتى سیاسى و حفاظت اطلاعات ارتش ، نمایندگى ولى فقیه و حفاظت اطـلاعـات در سـپاه ، عقیدتى سیاسى و حفاظت اطلاعات در نیروى انتظامى و وزارت دفاع و پـشـتـیـبـانـى نـیـروهـاى مـسـلح بـه عـنـوان بـخـشـى از سـتـاد فـرمـانـدهـى کل قوا، ارتش جمهورى اسلامى ایران ، سپاه پاسداران انقلاب اسلامى ، نیروى انتظامى و وزارت دفـاع و پـشـتـیـبـانـى نـیـروهـاى مـسـلح هـسـتـنـد کـه بـا سـلسـله مـراتـب مـسـتـقـل و مـتمرکز مستقیماً تحت امر مقام معظم رهبرى و در کنار نیروهاى مسلح انجام وظیفه مى نمایند.174
نـیـروهـاى مـسـلح جـمـهورى اسلامى ایران از بالاترین مقام تا پایین ترین رده به وسیله فـرمـانـدهـان ، رؤ سـا یـا مـدیـران کـه از طـرف مـقـام مـعـظـم فـرمـانـدهـى کل قوا، فرماندهى یا ریاست یا مدیریت دارند مانند حلقه هاى زنجیر به هم پیوسته بوده که در اصطلاح آن را سلسله مراتب گویند.175
2 ـ 2. ارتش جمهورى اسلامى ایران
ارتـش جـمـهورى اسلامى ایران ((به مجموعه ستاد مشترک ، نیروى زمینى ، نیروى هوایى ، نیروى دریایى و سازمانهاى وابسته به آنها اطلاق مى گردد.))176
1 ـ 2 ـ 2. ویژگیهاى ارتش جمهورى اسلامى ایران
بنابر قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران :
ارتش جمهورى اسلامى ایران باید ارتشى اسلامى باشد که ارتشى مکتبى و مردمى است و بـایـد افـرادى شـایسته را به خدمت بپذیرد که به اهداف انقلاب اسلامى ، مؤ من و در راه تحقق آن فداکار باشند.177
2 ـ 2 ـ 2. ماءموریت و وظایف ارتش جمهورى اسلامى ایران
بنابر ماده هفت قانون ارتش جمهورى اسلامى ایران ، مصوب 7 / 7 / 1366، مجلس شوراى اسلامى و اصلاحات بعدى آن ، وظایف و ماءموریتهاى آن عبارت اند از:
1. آمـادگـى و مـقـابـله در بـرابـر هـر گـونـه تـجـاوز نـظـامـى عـلیـه استقلال ، تمامیت ارضى ، نظام جمهورى اسلامى ایران و منافع کشور؛
2. همکارى با نیروى انتظامى و سپاه پاسداران در مقابله با اشرار، یاغیان ، قاچاقچیان ، تجزیه طلبان و جریانات براندازى در مواقع ضرورى بنا به دستور؛
3. آمـادگـى بـراى هـمـکـارى بـا سـپـاه پـاسـداران در کـمـک بـه مـلل مـسـلمـان و مـسـتـضعف غیر معارض با اسلام در دفاع از خود در برابر تهدید و تجاوز نظامى بنا به درخواست آنان و بنا به دستور؛
4. در اخـتـیـار قرار دادن افرادى که در استخدام ارتش هستند و تجهیزات فنى خود بنا به درخـواسـت دولت در اجـراى اصـل 147 قـانـون اسـاسـى و بـا رعـایـت کامل موازین عدل اسلامى در حدى که به آمادگى رزمى ارتش آسیبى وارد نشود؛
5. سـازمـاندهى ، آموزش ، تجهیز و گسترش نیروهاى زمینى ، هوایى و دریایى متناسب با امکانات و تهدیدات ، براى انجام ماءموریتهاى محوله ؛
6. تلاش پیوسته براى حاکمیت کامل فرهنگ و ضوابط اسلامى در سازمانهاى وابسته به آنها؛
7. آمـاده سـاخـتـن مـردم بـراى دفـاع مـسلحانه از کشور و نظام جمهورى اسلامى در چارچوب قانون خدمت وظیفه عمومى ؛
8. کمک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامى در آموزش و سازماندهى بنا به دستور؛
9. اقـدامـات لازم در جـهـت نـیـل بـه خـودکـفـایـى در کـلیـه زمـیـنـه هـا از قبیل صنعتى ، آموزشى ، تدارکاتى ، اطلاعاتى ، روشها و سازماندهى ؛
10. اقدام لازم براى کسب اطلاع از اوضاع ، رویدادها و تحولات سیاسى ، نظامى آشکار و نـهـان مـنـطـقـه و جـهـان و ارزیـابـى مـسـتـمـر تـهـدیـدات و تـوان رزمـى دشـمـنـان بالفعل و بالقوه ؛
11. تـلاش مـداوم و مـسـتـمـر در جـهت حفظ و صیانت ارتش و سازمانهاى وابسته به آنها در زمینه هاى امنیتى ؛
12. ایـجـاد تـسـهیلات لازم براى همکارى سپاه پاسداران با ارتش در مواقع ضرورى که شوراى عالى امنیت ملى ، تعیین مى نماید.178
3 ـ 2. سپاه پاسداران انقلاب اسلامى
پـس از پـیـروزى انـقلاب اسلامى در سال 1357 ه.ش ، عده اى از نیروهاى انقلابى براى دفـاع مـسـلّحانه از انقلاب اسلامى و تداوم آن به صورت خود جوش و مردمى جمع شدند و بـه مـقـابـله با ضد انقلاب و پس مانده هاى رژیم شاه برخاستند. در همین زمان چند نفر از ایـن افـراد در قـم به ملاقات حضرت امام خمینى (ره ) رفتند. امام خمینى (ره ) در این دیدار دسـتـور تشکیل یک نیروى مسلح مکتبىِ مستقل از دولت موقت را صادر کردند. این دستور عملاً فـرمـان تـشـکـیـل سـپـاه پـاسـداران انـقـلاب اسلامى بود. در پى این فرمان ، گروهى از بـنـیـانـگـذاران سـپـاه ، اسـاسـنامه اى را در نُه ماده و نُه تبصره تهیه کرده ، به تصویب شـوراى انـقـلاب رسـانـدنـد و سپس احکام شوراى فرماندهى سپاه از سوى شوراى انقلاب صادر شد و در دوم اردیبهشت 1358 ه.ش ، این نهاد انقلابى و مردمى با انتشار بیانیه اى به طور رسمى اعلام موجودیت کرد.179
سـپـاه پـاسداران به عنوان یک نهاد انقلابىِ خودجوش ، آن چنان موجودیتى پیدا کرده بود کـه هیچ کس نمى توانست آن را نادیده بگیرد. علاوه بر این ، جذب این نیروى انقلابى در سـازمـان و تـشـکـیـلات در هـم ریـخـتـه و در حـال بـازسـازى ارتـش نـیـز بـه دلیـل تـفـاوتـهـاى فکرى و نهادى ، غیر ممکن به نظر مى رسید. بدین جهت بود که مجلس خـبـرگـان تـصـویـب قـانـون اسـاسى با درک مراتب پایدارى ، حراست و حفاظت از انقلاب اسـلامـى و دسـتـاوردهاى مهم آن بر موجودیّت سیاسى و واقعیت اجتماعى آن صحّه گذاشت و بـر تـاءسـیـس آن بـه عـنـوان یـکـى از نـیـروهـاى مـسـلح قـانـونـى در اصل 150 قانون اساسى ، مهر تاءیید نهاد.
1 ـ 3 ـ 2. تعریف سپاه پاسداران انقلاب اسلامى
سـپـاه پـاسـداران انـقـلاب اسـلامـى بـه مـجـمـوعـه سـتـاد کـل ، حـوزه نـمـایندگى ولى فقیه در سپاه ، سازمان حفاظت اطلاعات سپاه ، نیروى زمینى ، هـوایـى ، دریـایـى و مـقـاومـت بـسـیـج و قـدس و سـازمـانـهـاى وابـسـتـه به آنها اطلاق مى گردد.180
2 ـ 3 ـ 2. هدف از تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامى
سـپـاه پـاسـداران انـقـلاب اسـلامـى کـه در نـخـسـتـیـن روزهـاى پـیـروزى ایـن انـقـلاب تـشکیل شد، براى ادامه نقش خود در نگهبانى از انقلاب و دستاوردهاى آن پابرجا مى ماند. حدود وظایف و قلمرو مسئولیت این سپاه در رابطه با وظایف و قلمرو مسئولیت نیروهاى مسلح دیـگـر بـا تـاءکـیـد بـر هـمـکـارى و هماهنگى برادرانه میان آنها بوسیله قانون تعیین مى شود.181
بـا تـوجـّه بـه اصل فوق تا کنون دو قانون درباره سپاه پاسداران به تصویب رسیده است . اول ، اساسنامه سپاه پاسداران است . دوم ، قانون مقررّات استخدامى سپاه پاسداران انقلاب اسلامى که در تاریخ 21/7/1370 به تصویب مجلس شوراى اسلامى رسیده و در تـاریـخ 26/8/1370 از طـرف سـتـاد فـرمـانـدهـى کل قوا جهت اجرا ابلاغ شده است .
3 ـ 3 ـ 2. وظایف و ماءموریتهاى سپاه پاسداران انقلاب اسلامى
پس از پیروزى انقلاب اسلامى تاکنون در چارچوب هدف مهم سپاه پاسداران که نگهبانى از انـقـلاب و دسـتـاوردهـاى آن اسـت ، وظـایف و ماءموریتهاى فراوانى به این نهاد انقلابى محول شده است . مهم ترین آنها عبارت اند از:
الف . مـاءمـوریت نظامى : مقصود از ماءموریت نظامى ، مجموعه ماءموریتهایى هستند که سپاه در قالب یک ارتش منظم انجام مى دهد. این ماءموریت از ابتداى انقلاب تا کنون بسیار متنوع و متعدّد بوده است که از جمله آنها سرکوب ضد انقلاب و وابستگان رژیم شاه ، گروهکهاى ضد انقلاب ، خنثى کردن کودتا، سرکوب گروهها و افراد تجزیه طلب قومى و منطقه اى ، گروههاى برانداز مسلحانه ، مقابله با تجاوز رژیم بعث صدام و... است .182
ب . ماءموریتهاى انتظامى : به دلیل ناامنى اوایل انقلاب به وسیله افراد و گروههاى ضد انـقـلاب و عـدم توانایى نیروهاى انتظامى یعنى شهربانى و ژاندارمرى ، مسئولان انقلاب اسـلامـى ، ایـن وظـیـفه و ماءموریت را به سپاه پاسداران انقلاب اسلامى واگذاشتند. از آن زمـان تـاکـنـون ، ایـن نـیـروى انـقـلابـى و مـردمـى تـوانـسـته است تمام افراد، گروهها و گروهکهاى ضدانقلاب را سرکوب کرده ، نظم و امنیت را به کشور بازگرداند و هم اکنون همه مردم ایران در نقاط دوردست تا مرکز کشور از این جهت احساس امنیت و آرامش خاطر دارند.
ج . مـاءمـوریـتـهـاى اطـلاعـاتـى سـپـاه : پـس از پـیـروزى انـقـلاب اسـلامـى و انحلال سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک )، ایران عملاً فاقد نیروى اطلاعاتى بود. از یـک سـو، افـراد و نـیـروهاى اطلاعات سابق قابل اتّکا و اطمینان نبودند و از سوى دیگر، هـنـوز هـیـچ سـازمـان اطـلاعـاتـى نـیـز تـشـکـیـل نـشـده بـود. بـه هـمـیـن دلیـل ، مـاءمـوریـت اطـلاعـات بـه سـپـاه واگـذار شـد و تـا زمـان تـشـکـیـل وزارت اطـلاعـات و تجمع وظایف اطلاعاتى و امنیتى در این وزارتخانه ، سپاه این وظیفه مهم را انجام مى داد و سپس این ماءموریت به وزارتخانه جدید واگذار شد.183
د. مـاءموریت فرهنگى سپاه : از آغاز تشکیل سپاه ، یکى از وظایفى که این نهاد مقدس براى خـود بـه رسمیت مى شناسد، دفاع فرهنگى و تبلیغاتى از انقلاب اسلامى و ارزشهاى آن اسـت ؛ زیـرا نـگـهـبـانـى از انـقـلاب و دسـتـاوردهـاى آن صـرفـاً مـحـدود بـه مـسـائل نـظـامـى ، انـتـظـامـى و امـنـیـتـى نـیـسـت ، بـلکـه دفـاع هـمـه جانبه از جمله دفاع در مـقـابـل تـهـاجـم فـرهـنـگـى اسـت . عـلاوه بـر ایـن ، در حـال حـاضـر تـهـدیـدات را بـه سـه دسـته تهدیدات سخت (نظامى ) تهدیدات نیمه سخت (امـنـیتى ) و تهدیدات نرم (فرهنگى ـ تبلیغاتى ) تقسیم مى کنند. بدیهى است با توجه بـه ایـن گـونـه تـهـدیـدات (فـرهـنـگـى )، دفـاع در مقابل آن نیز لازم و ضرورى است و از این رو، یکى از وظایف ذاتى سپاه ، دفاع فرهنگى و تـبـلیـغاتى از انقلاب و دستاوردهاى آن در داخل و خارج از کشور است ؛ زیرا راه مهم مقابله با تهدیدات فرهنگى ، دفاع با روشهاى فرهنگى و تبلیغاتى است .
ایـنـک سـپاه پاسداران چه در حوزه فرماندهى و چه در حوزه نمایندگى رهبرى بر اساس ابـلاغـیـه ها و تدابیر و رهنمودهاى مقام معظم رهبرى کارهاى فرهنگى انجام مى دهد. این امر نـشـان مـى دهـد کـه وظیفه سپاه ، صرفاً دفاعى نظامى ، انتظامى و یا امنیتى نیست ، بلکه دفاع در مقابل تهدیدات فرهنگى هم از جمله وظایف و ماءموریتهاى این نهاد مقدس است .
ه. سـازمـانـدهـى و آمـوزش بـسـیـج : به دلیل بروز مشکلات متعدد در سازمان بسیج ملّى در اوایل انقلاب ، مجلس شوراى اسلامى در تاریخ 19/11/1359، قانون ادغام سازمان بسیج مـلى (مـسـتـضـعفین ) را در سپاه پاسداران انقلاب اسلامى به تصویب رساند. به موجب این قـانون ، از تاریخ تصویب آن ، سازمان بسیج ملّى ، تحت عنوان ((واحد بسیج مستضعفین )) در سـپـاه پـاسـداران انـقـلاب اسـلامـى ادغـام شد و مسئولیت اداره و فرماندهى آن به سپاه واگـذار گردید. علاوه بر این کلیه اعتبارات و امکاناتى که از طرف سازمانهاى دولتى و غیر دولتى و افراد که در اختیار آن بود، در اختیار سپاه پاسداران قرار گرفت .184
به موجب تصویب لایحه قانونى تشکیل سـازمـان بـسـیـج مـلّى مـورخـه 24/4/1359، ایـن سـازمـان داراى وظـایـف و اختیارات زیادى بـود.185 عـلاوه بـرایـن ، بـه مـوجب قوانین مصوب 1366 ه.ش ، 1370 و 1375، وظایف دیـگـرى نـیـز بـه ایـن سـازمـان افـزوده شـد.186 بـدیـن تـرتیب ، بسیج داراى وظایف و مـاءمـوریتهاى زیادى است که این ماءموریتها شامل ماءموریت فرهنگى ، سیاسى ، اجتماعى و نـظـامـى اسـت . بـسیج یکى از ماءموریتهاى سپاه است و سپاه پاسداران از آن در جهت حفظ و پـاسـدارى از کـشـور و انـقـلاب اسـلامـى و دسـتـاوردهـاى آن اسـتـفـاده مـى کـنـد. هـشـت سـال دفـاع مـقـدس در مـقـابل جنگ تحمیلى صدام ، نشان دهنده ضرورت و لزوم وجود این دو نیرو در کنار یکدیگر براى دفاع از انقلاب و دستاوردهاى آن مى باشد.
4 ـ 2. نیروى انتظامى جمهورى اسلامى ایران
قـبـل از پـیـروزى انـقـلاب اسـلامـى دو نـیـروى شـهـربـانـى و ژانـدارمـرى مسئول حفظ امنیت و نظم در شهرها، روستاها و مرزها بودند. پس از پیروزى انقلاب اسلامى ، بنابر اقتضاى زمان نهادى برخاسته از مردم در محلات مختلف شهرها تحت عنوان ((کمیته انـقـلاب اسـلامـى )) شـکـل گـرفـت . از ایـن زمـان تـا سـال 1369، ایـن سـه نـیـرو مـسـئول بـرقـرارى نـظـم و امـنـیـت مـردم بـودنـد؛ امـا بـه دلیـل مـشـکـلاتـى کـه بـه عـلت تـعـدّد نـیـروهـاى امـنـیـتى بین این سه نیرو (شهربانى ، ژاندارمرى و کمیته ) به وجود آمد، تصمیم گرفته شد که این نیروها با هم ادغام شوند و یک نیروى جدید تشکیل شود.
سـرانـجـام در تـاریـخ 9/5/1369 ه.ش ، قانون نیروى انتظامى از تصویب نهایى مجلس گـذشـت و وزارت کـشـور را مـوظـف کـرد کـه ظـرف مـدت یـک سـال نـیـروهاى انتظامى موجود را ادغام کند و سازمانى تحت عنوان نیروى انتظامى جمهورى اسـلامى ایران تشکیل دهد. علاوه بر این ، تمام نیروهاى مسلّحى که در جهت امور انتظامى در ارتـبـاط با قوه قضائیه ، وزارتخانه ها و سازمانها، نهادها و مؤ سسات مختلف ، فعالیت مـى کردند، در نیروى انتظامى جمهورى اسلامى ایران ادغام شدند و از طریق وزارت کشور و نیروى انتظامى تحت امر این نیرو قرار گرفتند.187
بـه مـوجب این قانون ، نیروى انتظامى جمهورى اسلامى ایران ، سازمانى مسلّح است که در تابعیت فرماندهى کل قوا و وابسته به وزارت کشور مى باشد. فرمانده نیروى انتظامى از طـرف فـرمـانـده کـل قـوا مـنـصـوب مـى گـردد.188 هـدف از تشکیل نیروى انتظامى ، استقرار نظم و امنیت و تاءمین آسایش عمومى و فردى و نگهبانى و پـاسـدارى از دسـتاوردهاى انقلاب اسلامى در چارچوب این قانون در قلمرو کشور جمهورى اسلامى ایران است .189
1 ـ 4 ـ 2. ماءموریت و وظایف نیروى انتظامى جمهورى اسلامى ایران
بر اساس ماده چهار این قانون وظایف نیروى انتظامى عبارت اند از:
1. استقرار نظم و امنیت و تاءمین آسایش عمومى و فردى ؛
2. مـقـابـله و مـبـارزه قـاطـع و مـسـتـمـر بـا هـر گـونه خرابکارى ، تروریسم ، شورش و عوامل و حرکتهایى که مخل امنیت کشور باشد با همکارى وزارت اطلاعات .
3. تـاءمـیـن امنیت براى برگزارى اجتماعات ، تشکلها، راهپیماییها و فعالیتهاى قانونى و مـجـاز و مـمـانعت و جلوگیرى از هر گونه تشکل و راهپیمایى و اجتماع غیر مجاز و مقابله با اغتشاش ، بى نظمى و فعالیت غیر مجاز؛
4. اقـدام لازم در زمـیـنـه کـسـب اخـبـار و اطلاعات در محدوده وظایف محوله و همکارى با سایر سازمانها و یگانهاى اطلاعاتى کشور در حدود وظایف آنها.
5. حـراسـت از اماکن ، تاءسیسات ، تجهیزات و تسهیلات طبقه بندى شده غیرنظامى و حفظ حـریـم آنها به استثناى موارد حساس و حیاتى به تشخیص شوراى عالى امنیت ملى که به عهده سپاه پاسداران انقلاب اسلامى خواهد بود.
6. حـفـاظـت از مـسـئولیـن و شـخـصـیـتـهـاى داخـلى و خـارجـى در سراسر کشور به استثناى داخـل پـادگـانـهـا و تاءسیسات نظامى ، مگر در مواردى که بنابه تشخیص شوراى عالى امـنـیـت مـلى اصـل انـقـلاب و یـا دسـتـاوردهـاى آن در مـعـرض خـطـر باشد که به عهده سپاه پاسداران انقلاب اسلامى خواهد بود.
7. جـمـع آورى سـلاح و مـهـمـات و تـجـهـیـزات و صـدور پـروانـه نـگـهـدارى و حمل سلاح شخصى و نظارت بر نگهدارى و مصرف مجاز مواد آتش زا (ناریه ) با هماهنگى وزارت اطلاعات برابر طرحهاى مصوب شوراى امنیت ؛
8. انـجـام وظـایـفـى کـه بـر طـبـق قانون به عنوان ضابط قوه قضائیه به عهده نیروى انـتـظـامـى مـحـول شـده است . از جمله این موارد عبارت اند از: مبارزه با مواد مخدر، مبارزه با قـاچـاق ، مـبـارزه با منکرات و فساد، پیشگیرى از وقوع جرائم ، کشف جرائم ، بازرسى و تحقیق ، حفظ آثار و دلایل جرم ، دستگیرى متهمین و مجرمین و جلوگیرى از فرار و اختفا آنها و اجرا و ابلاغ احکام قضایى .
9. انجام امور مربوط به تشخیص هویت و کشف علمى جرایم .
10. مراقبت و کنترل مرزهاى جمهورى اسلامى ایران ، اجراى معاهدات و پروتکلهاى مصوبه مـرزى و اسـتـیـفـاى حـقوق دولت و اتباع مرزنشین جمهورى اسلامى ایران در مرزها و محدوده انحصارى اقتصادى دریاها.
11. اجـراى قـوانـیـن و مقررات مربوط به گذرنامه (به جز گذرنامه سیاسى و خدمت ) و ورود و اقامت اتباع خارجى با هماهنگى وزارت اطلاعات .
12. اجـراى قـوانـیـن و مـقـررّات راهـنـمـایى و رانندگى و امور توزین و حفظ حریم راههاى کشور.
13. اجراى قوانین و مقررات وظیفه عمومى .
14. نـظـارت بـر اماکن عمومى و انجام سایر امور مربوط به اماکن مذکور برابر مقررات مصوب .
15. هـمـکـارى بـا سـایـر نـیـروهـاى مسلح جمهورى اسلامى ایران در مواقع لزوم و بنابه دستور.
16. همکارى با دبیرخانه پلیس بین الملل (اینترپل ).
17. هـمـکـارى بـا وزارتـخانه ها، سازمانها، مؤ سسات و شرکتهاى دولتى و وابسته به دولت ، بانکها و شهرداریها در حدود قوانین و مقررّات مربوط.
18. هـمـکـارى با سازمانهاى ذى ربط در جهت ایجاد و توسعه زمینه هاى فرهنگى لازم به منظور کاهش جرائم و تخلفات و تسهیل وظایف محوله .
19. انجام امور امدادى و مردم یارى در مواقع ضرورى ، ضمن هماهنگى با مراجع ذى ربط.
20. سـازمـانـدهـى ، تـجـهـیـز، آمـوزش یـگـانـهـاى انـتـظـامـى و آمـاده کردن آنها جهت اجراى ماءموریتهاى محوله .
21. تاءمین و حفاظت تاءسیسات ، سربازخانه ها و قرارگاههاى مربوط.
22. تاءمین نیازهاى پزشکى پرسنل و اداره بیمارستانها و درمانگاههاى مربوط.
23. تـهـیه طرح نیازمندیهاى لجستیکى و اقدام در جهت تهیه و خرید اقلام و خدماتى که از سـوى فـرمـانـدهـى کـل نیروهاى مسلّح به عهده نیروى انتظامى واگذار مى گردد. همچنین ، اقدام جهت خرید املاک و احداث تاءسیسات مورد نیاز برابر طرحهاى مصوب .
24. تلاش مداوم و مستمر در جهت حفظ و صیانت سازمان در زمینه هاى امنیتى .
25. تلاش مداوم و مستمر در جهت حاکمیت کامل فرهنگ و ضوابط اسلامى در نیروى انتظامى .
5 ـ 2. وزارت دفاع و پشتیبانى نیروهاى مسلح
وزارت دفـاع و پـشـتـیـبـانـى نـیروهاى مسلّح به مجموعه وزارت دفاع و کلیه مؤ سسات ، سـازمـانـهـا و شـرکـتـهاى تابع آن اطلاق مى گردد.190 این وزارتخانه تابع قوانین و مقرّرات نیروهاى مسلّح است و بخشى از دولت است که مسئولیت پشتیبانى نیروهاى مسلّح را در قـالب قـوانـیـن و تـدابـیـر مـقـام مـعـظـم فـرمـانـدهـى کل قوا بر عهده دارد.191
قـبـل از پیروزى انقلاب اسلامى ، وزارتخانه اى به نام وزارت جنگ وجود داشت که پس از پـیـروزى انـقـلاب تـبـدیـل بـه ((وزارت دفاع )) شد و وظیفه پشتیبانى از ارتش جمهورى اسـلامـى ایران را به عهده گرفت . پس از تشکیل سپاه پاسداران و به ویژه در زمان جنگ به علت گسترش این نهاد انقلابى و براى پشتیبانى از آن ، وزارتخانه دیگرى به نام ((وزارت سـپـاه پـاسداران ))، تشکیل شد. پس از پایان جنگ تحمیلى و به علت ضرورت تـمـرکـز پـشـتـیـبانى تسلیحاتى ، تدارکاتى و خدماتى نیروهاى مسلّح جمهورى اسلامى ایـران ، قـانـون انـحـلال وزارتـیـن دفـاع و سـپـاه پـاسـداران و تشکیل وزارت دفاع و پشتیبانى نیروهاى مسلّح در تاریخ 31/5/1368 ه.ش ، به تصویب نهایى مجلس و به تاءیید شوراى نگهبان رسید.
بـه مـوجـب مـاده یـک ایـن قـانون ، وزارت دفاع و پشتیبانى نیروهاى مسلح جمهورى اسلامى ایـران از ادغـام وزارتـیـن دفـاع و سـپـاه پـاسـداران ، تـشـکیل مى شود،192 به موجب مواد دیگر این قانون ، کلیّه اعتبارات ، دیون ، مطالبات ، تـعـهـدات ، مـؤ سـسـات ، سازمانها و شرکتهاى تابع ، وابسته و یا تحت پوشش و کلیه پـرسـنـل و نـیـروهـاى شـاغل در دو وزارتخانه سپاه و دفاع به وزارت دفاع و پشتیبانى نیروهاى مسلّح منتقل شدند.
- شنبه ۳۰ بهمن ۰۰ ۱۱:۲۷ ۳۸ بازديد
- ۰ نظر
